A medida que polas televisións e a internet circulan os vídeos de varios ministros españois a se proclamaren noivos da morte, literalmente, e mentres as bandeiras do leviatán aparecen a media haste en sinal de dor institucional polo asasinato do deus cristián, apodérase da masa crítica a idea de que España continúa ancorada no pasado franquista, naqueles días de sotanas omnipresentes, de militares grandilocuentes e de NO-DO. Haberá quen diga, inclusive, que a España continúa instalada nunha especie de tardofranquismo, a cabalo entre o desenvolvimentismo e a mantilla. Hai outra masa, porén, que reaxe rapidamente a pedir calma e asegura, ao contrario, que a relixión ten cada vez menos peso na sociedade, que o exército xa non ten a proxección pública de hai medio século e que os noticiarios en branco e preto foron hai tempo substituídos por emisións a cor en ultra alta definición, por canais dixitais e polas redes sociais, que por seren iso mesmo — redes — son descentralizadas e esencialmente libres.
A mudanza de rexistro e a inauguración dun marco apresentado como democrático materializouse, certo, canda outras inauguracións que parecían marcar o ritmo de novos tempos. A aparición, por exemplo, de canais privados de televisión como T5 ou Antena 3 foi o equivalente da época á chegada do turismo nórdico en biquini na década de 1960: así era a imaxe da España a avanzar. O progreso xa non se exhibía como internacionalización económica, senón como unha nova pluralidade. Todo foi mudando de fasquía, inclusive o humor, que pareceu inaugurar unha nova sofisticación que fuxía do vello modelo. Os chistes de gangosos deixaban paso ás piadas con enxeño e sarcamo en formato late night show, que podían—por fin — trabar o goberno sen perigo de desaparecer no último calabouzo. O resultado, para quen participaba daquilo, evidenciabase en forma de abismo. Como ía ser España a mesma da ditadura se había, de repente, aeroportos por toda a parte, ferias no estranxeiro, decenas de canais multimedia a dispor e mesmo algúns e algunhas que se proclamaban publicamente comunistas ou independentistas e non lles pasaba nada?
E, porén, da noite para o día—parece—os tribunais comezaron a encherse de persoas cuxas piadas trababan demasiado ou onde non conviña, e de persoas que decidiron pasar do pensamento disidente á acción disidente e, por iso mesmo, se tornaron perigosas. Da noite para o día, as ducias de medios de relevancia comezaron a contar as mesmas cousas da mesma maneira, e a calar as mesmas cousas coas mesmas escusas, e o exército emitiu un comunicado de posta a dispor para sacar os tanques ás rúas na Catalunya—e non só na Catalunya—, e a policía a exhibir suásticas e a cantar «a por ellos» e os ministros comezaron a proclamar que son (sic) os noivos da morte.
Sobre o porque destamudanza poderían escreberse teses enteiras. Non hai un único motivo nen unha única panca que explique esta troca apresurada de rexistro, nen o por que do momento escollido. Parece, con todo, que estexa relacionado co medo a perder o control e cunha resposta prepolítica e non demasiado meditada.Mais, alén diso, o que está claro, o que é si evidente, é que non se trata dunha fase nova, senón dunha reaparición. Fase nova e reaparición son cousas distintas: a primeira significaría que diante da desintegración do Estado unitario—que ameaza o privilexio das elites coloniais dentro do Estado e do grande capital radicado no seu centro— , se recorre á sublimación de España como concepto-refuxio e que isto se materializa cunhas formas concretas que máis ou menos coinciden coas do franquismo, mais que poderían ter coincidido con outro modelo ultraconservador; a segunda, que as vellas formas nunca desapareceran de verdade, que continuaban ali, ocultas por trás dunha cortina grosa que agora se descorre porque o fondo fascistoide que as suporta nunca foi de verdade removido. A diferenza é subtil, mais importante.
Por outras palabras: non é que o Estado español estexa agora a pór fin a unha fase de tres décadas nas que, de maneira máis ou menos sincera, quixo evoluír en dirección a unha certa normalidade democrática —aínda dentro dos limites estreitos que define o sistema capitalista—, que agora se trunca porque aos comandos está un poder asustado, o que significaría que con outro poder a resposta podería ter sido diferente. Non é iso. É que, de facto, conservando todos os resortes do Estado fascista—con características ibéricas, se se quer—o camiño da democratización das décadas anteriores era só un camiño de aparencias, necesario para homologarse ao escenario europeo despois de comprobar nos anos da autarquía que o isolamento era prexudicial para as contas de resultados. Se tivese sido o primeiro caso, a transición, por coidadosa e suave que quixese ter sido, debería ter removido os marcos que quedaran atados e ben atados. Sen embargo, a continuidade do poder xudicial do franquismo, o ascenso dos torturadores dentro das estruturas policiais, a continuidade de aparatos lexitimadores como a Fundación Francisco Franco—impensábel noutros países con experiencia en ditaduras fascistas—e a tendencia sociolóxica a crer que os problemas se solucionan con man dura e orde, mesmo se para iso hai que conculcar os máis básicos dereitos civís—, todo iso aponta no sentido contrario. Hai un motivo para todo isto. Catro décadas de ditadura non ensinan a construír democracia; e sen practicar cortes reais, isto é, mantendo as estruturas vellas, non pode nacer nada novo. Por iso a receita democrática exixe ruptura. Non é un capricho. É que, sen iso, non é posíbel saír deste ciclo interminábel de odio e medo.
