Para dominar a un pobo ou ao movemento comunista, o primeiro paso é manipular e repudiar toda a súa historia
Domenico Losurdo (1941) é un filósofo italiano que visitou a Galiza recentemente para participar na XXXI Semana Galega de Filosofía de Pontevedra, onde impartiu unha conferencia sobre “Marx, a teoría da loita de clases e a situación actual”. Losurdo é profesor de historia da filosofía na Universidade de Urbino, dirixe a Internationale Gesellchaft Hegel-Marx e ten publicado publicacións sobre temas tan valiosos para as comunistas como a desfiguración da Unión Soviética, a revolución chinesa, a cultura da non-violencia ou a linguaxe dominante na ideoloxía imperialista.
Veu falar á Galiza da loita de clases, explicando que o campo semántico desta debe ser ampliado.
A teoría de loita de clases en Marx non é unha reivindicación puramente salarial. Durante todo un período histórico, os operarios estaban excluídos do movemento político, mesmo do voto. Eu utilizo unha categoría hegeliana: é unha loita polo recoñecemento do proletariado e as clases subalternas. Mais isto é só unha forma da loita de clases. Xulgo que tamén o son as de liberación nacional; por sinal, un exemplo clamoroso é o dos escravos de Santo Domingo, unha colonia francesa, que fixeran unha grande revolución a finais do XVIII e aboliran a escravitude. Engels tamén di que a primeira opresión é aquela que na familia patriarcal oprimía a muller. O que caracteriza Marx e Engels é a súa leitura da historia como a historia das loitas de clases -en plural no orixinal alemán do Manifesto Comunista- que deben confluir nun grande movemento de emancipación.
Neste sentido, vostede fala tamén das loitas de liberación nacional.
Se nós lemos a obra de Marx e Engels, unha parte consistente dos seus escritos está dirixida á cuestión irlandesa, á polaca ou ás colonias extraeuropeas. Tamén afirman o internacionalismo, mais isto é unha relación entre iguais, entre suxeitos iguais. Se unha nación é oprimida, é imposíbel unha relación en igualdade. En realidade, a loita de liberación nacional é un presuposto do internacionalismo, do mesmo sentido que a fraternidade entre individuos presupón unha relación entre iguais- do contrario é absurdo. Se todas as nacións que se senten oprimidas non conseguen a emancipación, non pode haber internacionalismo. O exemplo máis clamoroso en Marx é o de Irlanda e hoxe é o da Palestina. Afirmar que os palestinos non deben loitar pola emancipación nacional senón pola amizade cos israelíes é reproducir a propaganda do imperialismo, que fala de amizade mais non de igualdade entre ambos pobos.
Xa que menciona a manipulación da linguaxe, e xa que parte do seu traballo é analizar a manipulación mediática, queríamos perguntar polas categorías máis importantes do discurso imperialista.
Un célebre treito d’A Ideoloxía Alemá explica que as ideas dominantes son as da clase dominante, e que a clase que ten o monopolio da produción material ten tamén o da produción das ideas, afirmación xenial que deberamos ter presente. Hoxe, o poder da clase dominante a nivel planetario non é só o monopolio da produción de ideas, senón a de emocións. Como se desencadean os golpes de estado e as guerras do imperialismo? Un exemplo que todos coñecemos é o que aconteceu a finais do XX en Rumanía, en Timisoara, onde se falou dun xenocidio con corpos mutilados e cadáveres. Todo estaba recreado, mais abondou para desatar unha indignación mundial, e facilitou o golpe de Estado. Bismarck, o chanceler alemán de finais do XIX, que aspiraba a crear un imperio colonial, preguntou se non sería posíbel “buscar os detalles horripilantes de incidentes de crueldade” para utilizalos contra os países africanos, para xustificar a “guerra humanitaria”. Podemos trazar unha liña de continuidade que vai de Bismarck a Obama, se ben este último é un mellor mestre.
Neste sentido, ten investigado en obras como “Fuga da historia” sobre a tendencia de moitos comunistas a ignorar e desprezar o seu propio pasado. Como se explica esta autofobia?
Podemos comparalo coa historia do expansionismo colonial. O primeiro paso para dominar un pobo é atacar o seu sentido da identidade, manipular e repudiar toda a súa historia. Unha vez barrida toda a súa identidade, o imperialismo pode afirmarse. A victoria do colonialismo non é só un facto militar, senón ideolóxico. De modo análogo procédese co movemento comunista e contra os países que resisten. Con Cuba probaron coa agresión militar, a económica, e tamén pintaron o réxime instaurado desde o 59 como horribel e sanguinario. En relación á China, se esta perde o sentido da súa identidade histórica, e aceita que grande parte da historia é a dun criminal (Mao), séntanse as premisas da vitoria do imperialismo. O mesmo acontece coa historia da Unión Soviética. A Revolución de Outubro puxera en discusión o pasado zarista, e Kruschov demonizou case toda a historia da Rusia soviética, todos os anos de Stalin, de forma que a Unión Soviética ficou orfa no plano da historia, o que foi utilizado por Occidente.
Vostede estivo en China invitado polo PCCh. Que nos pode contar das características da revolución chinesa e do socialismo de mercado hoxe?
Na Crítica do Programa de Gotha, Marx explica que o socialismo non é a distribución igualitaria da miseria e a penuria, senón que as persoas serán remuneradas polo seu esforzo de acordo co traballo executado. A través do empeño no traballo e mesmo da competición poden desenvolverse as forzas produtivas que son necesarias no socialismo, e tanto máis para o comunismo. O grande mérito de Deng Xiaoping baixo o plano teórico é rebater a afirmación da Banda dos Cuatro sobre que un socialismo pobre era mellor que un capitalismo rico. O socialismo pobre é un oxímoro, porque o socialismo presupón un desenvolvemento das forzas produtivas. Na China precedente á reforma, os traballadores tiñan a mesma retribución traballando ou non. É evidente que non podían continuar así, e terían caído como a URSS. Mao pensou en solucionar o problema do empeño no traballo apelando ao entusiasmo polo socialismo, mais esta non pode ser unha condición permanente, o “entusiasmo permanente” é outro oxímoro. Deng introduciu reformas, mais debo suliñar que o mercado non é o axente decisivo en China; a reforma non é o triunfo do mercado, senón que introduce elementos de mercado para desenvolver o socialismo.
Vostede explica a importancia de analizar a loita política, as peculiaridades nacionais e o desenvolvemento da conciencia revolucionaria… Como avala estes elementos en torno da hipótese da revolución en Europa?
Ningunha revolución veu por unha evolución exclusivamente interna do capital. Se tomamos a revolución de Outubro, a loita contra a guerra foi un factor decisivo, mais tamén a loita das minorías nacionais oprimidas pola autocracia zarista. A revolución é sempre o resultado nun conxunto de contradicións. Lenin escribiu que quen busque a revolución pura non a atopará xamais. En Europa occidental, non faltan as condicións obxectivas para a revolución, mais non se desenvolven fortes partidos comunistas de masas (aínda que existan partidos importantes en Grecia ou Portugal). Vimos dunha derrota histórica en Europa oriental, coa caida do socialismo, e o primeiro que debemos facer para reconstruír o movemento comunista é entender a nova situación internacional. Por exemplo, un filósofo interesante de grande suceso, o Slavoj Žižek , fala da China como de “capitalismo autoritario”, o que quere dicir que se sinte mais próximo dos Estados Unidos, xa que é mellor o capitalismo democrático que o autoritario.
Debemos propor o que Lenin chamaba unha análise concreta da situación concreta. No século XX volveuse esencial a loita anticolonial e o anticolonialismo. A loita anticolonial liquidou o colonialismo clásico, e isto débese ao movemento comunista, do que debíamos estar orgullosos. Esta revolución continúa a se manifestar en formas diversas (se ben nunha realidade como na Palestina maniféstase en forma clásica, porque tamén o colonialismo a ten). Lenin distingue de modo simples mais claro entre colonialismo clásico -a anexión política, sen independencia formal- e o neocolonialismo, a anexión económica. A loita contra a anexión económica hoxe é a modalidade concreta na que se manifesta a loita de clases contra o neocolonialismo. Isto é o máis importante que debe comprender a esquerda occidental.
E qué análise fai en relación aos movementos de liberación nacional no contexto europeo, como o galego?
Temía esta pregunta, non porque non pense que é importante, mais porque non coñezo o suficiente a súa historia concreta. Non teño dúbida de que Irlanda era unha colonia -Marx falaba dela como a “India de Europa”- e tamén coñezo a historia da Escocia, que padeceu un intento de xenocidio. Tomo moi en serio a cuestión nacional, e penso que non podemos tomar só unha parte da lección de Lenin. Existen movementos nacionais fomentados pola reacción e o imperialismo: en Italia, a Lega Nord, promovido por xente privilexiada, que aspira a desmantelar o Estado social por medio da loita contra o Estado nacional; e tamén os intentos do imperialismo por disolver a China estimulando movementos independentistas, non só no Tíbet.
Outro tema polémico na esquerda, que aborda nos seus estudos sobre Gramsci, é o debate entre a lexitimidade e a crítica da modernidade.
O Manifesto, que previu o proceso de globalización, ten un equilibrio entre a crítica e a lexitimación da modernidade. Inclúese unha crítica contra o ascetismo universal e contra un groseiro igualitarismo, e tambén di que é facílisimo dar un verniz socialista ao ideal cristián do ascetismo. Temos mesmo o exemplo de Marx e de Jenny, a súa muller, que puideron vivir unha vida rica, e padeceron a miseria… mais sen idealizala nunca! O texto non só recoñece que co desenvolvemento do capitalismo e a fin do réxime feudal se promove un gran crecemento das forzas produtivas materiais, senón que tamén representa un grande desenvolvemento espiritual: diminúe o “idiotismo da vida rural”, nace unha literatura mundial.
Mais o Manifesto tamén explica todas as catástrofes do capitalismo: este desenvolvemento das forzas produtivas materiais é moi precario, porque regularmente se producen grandes crises inherentes a este sistema, por moito que a ideoloxía burguesa as presentase como superadas. A destrución periódica de grandes forzas produtivas é inevitábel, e isto é hoxe máis valido que nunca: lexitimación e crítica do moderno. Deberíamos combater con forza as ideas de autores como Latouche, o teórico do decrecemento. Mesmo hai unha certa esquerda que celebra a vida do Tíbet lamaista, cando no libro “Sete anos no Tíbet”, de Harrer -un secuaz do Lama- explícase que a vida media era de trinta e cinco anos. Como poderia eu idealizar esta premodernidade, se tería morto hai trinta e cinco anos? Non, obrigado.
É evidente que a crise ecolóxica favorece posicións puerís, mais se hoxe renunciamos ao mundo industrial e tornamos á agricultura… Lévi-Strauss fala da agricultura como consecuencia da maior revolución verificada na historia, a neolítica, que foi unha resposta a unha crise ecolóxica. Ademais, o retorno á agricultura non é o retorno á natureza, senón a unha fase anterior da historia.
A revolución contra o neocolonialismo é unha forma de loita de clases hoxe.
O poder dominante non só monopoliza a produción de ideas, senón a de emocións.
