O proceso constituínte no conxunto do Estado só se dará no momento en que a ruptura protagonizada polos Países Cataláns, Euskal Herria e Galiza obrigue o Estado a se repensar
Albert Botran é, con pouco mais de 30 anos, un dos deputados da CUP no Parlamento de Cataluña e un dos nomes destacados das negociacións con Junts pel Sí que levaron á declaración de soberanía e á aplicación do plan de choque contra a austeridade. Falamos con el sobre a actualidade do proceso, sobre as vías que se abren diante do pobo catalán e sobre o papel da CUP dentro del.
O movemento independentista catalán desenvolve desde hai tempo unha acumulación de forzas que remata no 27S e que despois viviu algunha convulsión nas negociacións para iniciar a lexislatura. Como avalías, en xeral, este proceso de negociación con Junts pel Sí?
O 27 de setembro, o independentismo obtivo uns resultados moi bos. Aínda así, a dinámica plebiscitaria obrigaba a gañar cunha maioría absoluta e iso non foi posíbel, porque ficamos no 48%. Iso provocou un leve arrefriamento da dinámica rupturista, e á vez obrigaba a que esa maioría, que non a ten ningún outro proxecto — nin o españolista — se dotase dunha forma política, é dicir, obrigábanos a chegar a un acordo con Junts pel Sí. Aí é onde a CUP puxo certos elementos acima da mesa que fixeron que a negociación partise de puntos de vista bastante distintos. Malia isto, a declaración que fixemos no parlamento o 9 de novembro foi, en boa parte, filla da proposta que fixo a CUP, aceptada por Junts pel Sí. Mais, ademais, queríamos que á fronte da Generalitat houbese un nome distinto do do presidente que aplicara os recortes, porque entendiamos que iso era precisamente un lastre para o proceso. E así entramos nunha negociación que foi dura, longa, e, para a nosa organización, tamén moi polarizadora. Ao final, saímos cun resultado positivo, porque nos permitiu conseguir as dúas prioridades. Quen priorizaba un acordo para un goberno independentista viu que é o que acabou sucedendo; e quen priorizaba o cambio do nome tamén se pode dar por satisfeito.
E cales son os seguintes pasos agora? Continúa vixente o prazo máximo de 18 meses para constituír a República Catalá?
O compromiso con Junts pel Sí é un goberno que dure 18 meses porque, segundo din, é o tempo necesario para pór as bases dunha República Catalá. Nunha primeira fase estaríamos a elaborar tres leis que son claves para esa República: a lei de seguranza social, a lei de axencia tributaria e unha lei de transitoriedade, que teñen que ir acompañadas por unha acción de goberno destinada a alargar a base independentista, ofrecendo un modelo de sociedade substancialmente distinto do que ofrece o Estado. Mais o reto é volver activar a mobilización en clave de proceso constituínte, porque, ao final, é o elemento popular o que nos trouxo aquí. Non é un proceso que saia das institucións e que recolla apoios na rúa, senón ao revés. Durante estes 18 meses as rúas teñen que estar incorporando novos sectores que queiran participar na redefinición da sociedade catalá.
É posíbel unha independencia pactada? É posíbel por medio da desobediencia? Cal é o camiño nas relacións co Estado?
O certo é que a nosa vía á independencia está aínda por explorar. Non temos experiencias claras ás que nos agarrar, porque no noso caso non hai unha loita armada que desgaste ao Estado e que faga con que o dominio lle saia caro, nen o Estado español colapsará no curto prazo. Así que isto nos obriga a avanzar por unha vía unilateral, que é a única que nos deixan ao non nos recoñecer o dereito a decidir nen nos permitir realizar un referendo. Agora, como é unha vía nova, con independencia da maneira que escollamos para exercer a soberanía (directamente vía declaración ou a través dun referendo ou o que for), ao final, o que importa é con que forza política e social faremos valer a nosa decisión e imporemos que a lexitimidade do poder en Cataluña sexa a que emana só do pobo de Cataluña, facendo que se nos recoñeza entre a comunidade internacional como unha República viábel, factíbel e real. Tarde ou cedo, o Estado español terá tamén que sentar a negociar, porque tamén é parte interesada, e haberá que ver como se reparten activos e pasivos, ademais de definir a relación que teña que haber como bos veciños. Por outro lado, hai que ter en conta sempre que este período non vai ser fácil, porque o Estado español quererá usar todos os medios que teñan ao seu alcance para tratar de frealo — inclusive a represión máis directa. Iso tamén se contempla, e haberá que dar unha resposta que sexa masiva e democrática, de tal forma que o proceso continúe.
É posíbel aplicar medidas sociais radicalmente diferentes sen antes culminar a ruptura?
Por unha banda, tanto a Generalitat como os concellos son, no esquema institucional español, institucións subordinadas totalmente e tamén ligadas a unhas normas e a unha interpretación da lei moi restritivas, o que impide que poidamos ter marxe para facer políticas distintas ás que impón o Estado ou ás que impón a troika por medio del. Mais tamén é certo que se abrimos unha dinámica de mobilización e de ruptura, debemos abrir novos horizontes, procurar as fendas necesarias para facer cousas distintas. Poño un exemplo: en Cataluña fixemos unha lei de vivenda moi avanzada, que partiu do movemento de base contra os despexos e que outros parlamentos europeos veñen a coñecer para a copiaren ou adaptaren. Sabemos que é unha lei que tarde ou cedo será recorrida polo goberno español. O deber do goberno de Cataluña, como o deber dos concellos que están polo proceso de ruptura, é facer valer esa lei, aínda que o Estado non goste, e aplicala para comezar a garantir os dereitos por cima do que son garantidos no Estado español. Insisto, é unha lei avanzada que fai que unha axencia de cualificación como Moody’s, caracterizada pola súa defensa da especulación, dixese no seu momento que esa lei ameazaba os seus intereses en Cataluña. Pois diso é do que se trata. De facer un goberno que comece a protexer a xente da especulación, local ou internacional. Isto creará unha marxe para facer as cousas distintas a como as fai o Estado, que ao final só é unha engrenaxe oligárquica que segue os intereses da troika.
Nese sentido, cal é o alcance do famoso plan de choque que aprobastes?
Coa idea do plano de choque, o que nós queríamos deixar claro é que o novo goberno — e máis por ter unha intención rupturista — ten a obriga de facer unha emenda ás políticas que se tiñan feito até aquel momento e que implicaran unha xestión da crise contra os intereses populares. Isto é o acordado, malia a redución do seu orzamento por cuestións de financiamento. É certo que non conseguirá volver ao estado en que se encontraban antes os servizos e os dereitos sociais, mais si servirá para frear a posibilidade de novos recortes e privatizacións. E isto si que é unha vitoria da mecánica do proceso, que conseguiu, en certo modo, expulsar a tendencia austericida da crise. Hai unha parte de Junts pel Sí que vén desa xestión, claro, mais tampouco se pode esquecer que polo camiño perdeu medio partido (Unió Democrática) e que tivo que cambiar de socios — Convergència entrou a mediados deste proceso sendo aliada do Partido Popular, e agora é aliada de Esquerra Republicana e da CUP. E, por tanto, son dinámicas positivas: a máis proceso independen- tista, máis viraxe á esquerda. O plano de choque é, ao final, como un dique de contención.
Porén, hai sectores preténdese adiar a ruptura independentista en nome de supostos intereses populares, defendendo unha eventual rexeneración e democratización en todo o Estado.
Nós temos moi claro que se hoxe no Estado español se fala de referendo e se hai actores que asumen o referendo como unha prioridade é precisamente pola forza do independentismo catalán. É pola necesidade de canalizar esa dinámica rupturista que está o referendo acima da mesa. Iso témolo claro. É certo que esa é a mellor forma que dar saída á nosa reivindicación: nós nunca nos temos negado a que un referendo, como podería ser o de tipo escocés, fose a ferramenta a través da que nos expresar. Mais como sabemos que iso é imposíbel, que non se deu nen se vai dar, non nos queda máis remedio que optar pola vía unilateral. Entón todas as forzas que seguen reivindicando o referendo deberían optar pola vía rupturista, pola vía da unilateralidade, porque é a única maneira de que, no resto do Estado, as cousas se movan. Nós pensamos que unha dinámica de proceso constituínte no conxunto do Estado só se dará no momento en que a ruptura protagonizada por eses territorios — os Países Cataláns, Euskal Herria e Galiza — obrigue o Estado a se repensar. O contrario, un proceso que comece no centro e se reparta ao resto de territorios é case imposíbel de imaxinar. Gostariamos de que a esquerda española traballase nesta mesma liña, e non renunciamos a que acabe entrando nela, aínda que non sexa a que polo momento leva.
Como pensades que influiría o avance da ruptura independentista no resto do Estado, e particularmente nas nacións sen Estado?
Penso que é un elemento que hai que ter moi en conta. A nós o único que o Estado nos deixa é esa vía unilateral, mais é certo que se, en lugar de poder concentrarse nos Países Cataláns, tivese, como dixo o Ché Guevara, un, dez, cen Vietnames — neste caso, unha, dúas, tres Cataluñas — sería unha maneira de facer entrar en crise o Estado. Sería moi positivo que a dinámica en marcha en Cataluña tivese repercusión nestas outras nacións, de tal forma que un Estado autoritario como é o español se vise forzado a recoñecer as independencias. Nós traballamos tamén para que isto aconteza e para iso hai que estreitar lazos de solidariedade internacionalista.
A CUP ten unha experiencia parlamentar limitada no tempo -dúas lexislaturas- e marcada polo proceso aberto. De que forma condicionou este novo campo a actuación da organización, en ámbitos como a mobilización, o traballo social, a loita ideolóxica…?
Até agora, a liña puido irse mantendo en parte porque a maioría da organización está aínda na dinámica activista e de militancia de base e mobilizadora. Tamén é verdade que, pouco a pouco, imos tendo máis peso en institucións, en concellos ou en parlamentos, e corremos o risco de que iso nos absorba as enerxías. Mais cómpre ollar a medio prazo, cando, se todo vai ben, teñamos máis peso institucional, para que iso non obrigue a deitar todas as forzas nese plano, porque sabemos que isto de- xenera moitas veces en dereitización, en burocratismos, nunha disolución da liña rupturista, etc. Diante disto, temos certas prevencións en forma de principios estatutarios, que inclusive, nalgúns casos, poden ser demasiados estritos por estar precisamente construídos para evitar estes problemas. É o caso de que os representantes no Parlament poden selo só durante unha lexislatura. Cando digo que poden ser moi estritas falo de que, por exemplo, na lexislatura anterior, cando había uns deputados que tiñan gañado un prestixio ou cando David Fernàndez era o político mellor valorado en Cataluña tivemos que cambialo. Isto danos renovación e é unha vacina enorme contra a profesionalización e o apalancamento, mais hai que encontrar un equilibrio entre isto e dar unha certa estabilidade á organización.
En que medida debilitaron a CUP a división e as contradicións xeradas neste intervalo? É posíbel reforzar o independentismo de esquerdas na actual conxuntura?
O certo é que até o de agora, a dinámica ten sido que, a máis proceso, máis contido de esquerda e máis se ten fortalecido a CUP. O feito de que exista un partido que se declara anti-capitalista e que teña nun recanto de Europa como é Cataluña o 8% do voto, 10 deputados e un papel central nun parlamento é unha cousa que non deixa de sorprender. Non está a pasar noutros pontos de Europa. E se pasa é porque, ademais de moitos motivos históricos, hai un proceso que abriu a sociedade de tal forma que é posíbel facerse un lugar. Entón, hai que fortalecer ese independentismo de esquerda, tendo en conta que a máis proceso, máis fortalecemento. Non o debemos ver como unha ameaza, a pesar de que sexa, si, un proceso interclasista, senón como a oportunidade que nos levou a onde estamos. Tampouco é un proceso libre de contradicións, como ningún proceso histórico o é. Estamos, cuns socios, nun bloque moi plural, que vai case desde a democracia cristiá até o anticapitalismo, e iso obriga a transaccionar moitísimo, a negociar moitísimo para trazar unha liña coherente e conxunta cara ao exercicio do dereito a decidir. Se non fose con esa transversalidade tampouco tería a forza que ten. Se non houbese esa diversidade social que está detrás do proceso, este non podería ser maioritario nen pór nas rúas o volume de persoas que vén colocando desde 2012, nen recoller os apoios recollidos nas urnas. Esa pluralidade é o seu principal activo, mais tamén, ao mesmo tempo, a súa principal contradición, que fai que teñamos que ir superpondo os planos de loita táctica e estratexia en cada momento.
O proceso conseguiu, en certo modo, expulsar a tendencia austericida da crise e forzar cambios de socios. A máis proceso independentista, máis viraxe á esquerda
